De trouwe lezers zullen weten dat ik af en toe een geschiedenisboek lees. In mijn jonge jaren heb ik een tijdje gewerkt voor de archeologische dienst en hoewel ik zeker geen historicus ben, heb ik wel een interesse in oude zaken. Het is misschien ook wel bekend dat ik graag naar de Britse TV kijk en dan niet alleen naar de snooker-wedstrijden, maar ook naar de mooie documentaires die ze daar uitzenden.
Een van de presentatoren die je daar regelmatig voorbij ziet komen is professor Alice Roberts. Ze werkte bijvoorbeeld mee aan de serie 'Coast', die allerlei verschijnselen langs de kust van de Britse eilanden behandelt. Alice is opgeleid als arts en heeft zich gespecialiseerd in het menselijk skelet en in verband daarmee in archeologische vondsten van menselijke resten. In die hoedanigheid maakte ze programma's over opgravingen, zoals 'Digging For Brittain'.
Een jaar of tien geleden werkte ze mee aan een serie over de Kelten en aansluitend schreef ze een boek, dat ik las als e-boek, 'The Celts: Search for a Civilisation'. Zoals de titel al aangeeft gaat ze daarin op zoek naar de oorsprong van de Keltische cultuur. Een heikel punt voor de Britten, die zichzelf als afstammelingen van de Kelten zien en gek zijn op Keltische feesten en festivals.
Al direct aan het begin van haar boek maakt professor Roberts duidelijk dat er heel veel onduidelijk is, als het over de Kelten gaat. De mensen die zich in onze tijd Kelten noemen doen dat vooral omdat ze een Keltische taal spreken, zoals Iers, Welsh, Gaelic-Schots, of Bretons. Het is maar de vraag of ze ook afstammen van een Keltisch oervolk. Volgens sommige experts bestond er helemaal geen volk dat je zo kunt noemen en heeft men, vanaf de 18e eeuw, een aantal groepen onder de noemer 'Kelten' samengevoegd, die eigenlijk weinig met elkaar te maken hadden.
De heersende theorie was dat de oorspronkelijke Kelten uit Midden-Europa kwamen, denk aan het huidige Zuid-Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. Vanaf 600 voor Christus zouden deze Oer-Kelten op stap zijn gegaan door Europa en zo hun taal en cultuur hebben verspreid. Zo zouden ze uiteindelijk, in het westen, aan de Atlantische kust van Frankrijk en in Groot-Brittannië en Ierland zijn beland, maar ook, in het zuidoosten, in Turkije.
Alice Roberts neemt de lezer mee naar opgravingen en musea in al die delen van Europa, waar spectaculaire vondsten te zien zijn. Van schitterende gouden sieraden, tot rijkversierde wapens, kookketels en zelfs een bronzen driezitsbank, met afbeeldingen van krijgers en paarden. Maar ze moet uiteindelijk constateren dat er weinig archeologisch bewijs is voor de theorie dat de Kelten zich, als volk, over Europa hebben verspreid.
Wat wel duidelijk wordt is dat er handelsbetrekkingen waren tussen de uithoeken van ons continent. Als er geen invasies van Kelten, naar oost en west, zijn geweest dan kunnen hun cultuur, taal en kunst zich nog best, langs handelsroutes, door Europa hebben verplaatst. Om een moderne vergelijking te maken. We hebben hier sinds enige tijd 'black friday', maar dat komt niet omdat er een invasie van Amerikanen is geweest.
Hoe zagen de Kelten er uit, hoe gedroegen ze zich en waar geloofden ze in ? Wat dat betreft zijn we afhankelijk van beschrijvingen van Griekse historieschrijvers en filosofen en van Romeinse veldheren. De vraag is hoe betrouwbaar die waren. De Kelten hebben zelf geen geschriften nagelaten, dus we kunnen het niet controleren. De Keltische mythen, zoals de Mabinogion en de Ierse verhalen over Cú Chulainn, werden pas in de middeleeuwen door christelijke monniken opgeschreven.
De Griekse en Romeinse bronnen zijn schaars. Zo denken we dat een Keltische druïde er uit ziet als Panoramix, uit de stripverhalen van Asterix en Obelix. Het blijkt dat zijn uiterlijk, kleding en gouden sikkel, teruggaan op één enkele beschrijving, door een oude Griek. Maar dezelfde schrijver beweerde dat er in Afrika mensen woonden die geen hoofd hadden, maar ogen en een mond in hun borstkas. Als we dat onwaarschijnlijk vinden, waarom zouden we dan wel zijn beschrijving van de Keltische priesters geloven ?
Er wordt van de Kelten beweerd dat hun strijders naakt vochten, dat ze de hoofden van hun vijanden, als trofeeën, mee naar huis namen en dat ze onverdunde wijn dronken. Maar misschien was dat propaganda van de Romeinen, die hun tegenstanders graag afschilderden als barbaren.
Die Kelten, dat is een wetenschappelijk mijnenveld, dat wordt wel duidelijk. Tegen het eind van haar boek gaat professor Roberts naar Portugal. Daar bekijkt ze een aantal grafstenen, of steles, uit de 6e eeuw voor Christus, waarop inscripties zouden staan in een Keltische taal. Dat zou de nekslag zijn voor de theorie dat die taal, rond dezelfde tijd, in Midden-Europa ontstond. Dan kon er immers, op hetzelfde moment, nog geen Keltische taal in Portugal bestaan.
Bij Wikipedia lees ik dat die Portugese grafstenen inmiddels niet meer als Keltisch worden beschouwd. Toch wordt er zoveel getwijfeld, aan de oude theorieën, dat er nieuwe ideeën zijn gevormd over het ontstaan en de verspreiding van de Keltische cultuur. Er zijn wetenschappers die denken dat ze vanuit het westen kwamen, er zijn er die zeggen dat de eerste Kelten in Zuid-Frankrijk woonden en er zijn er die halsstarrig vasthouden aan het oude Midden-Europese invasieverhaal.
Kortom, wie de Kelten waren en waar ze vandaan kwamen, daar wordt nog druk over gediscussieerd. Alice Roberts kan er geen definitief antwoord op geven. Maar ze schreef er wel een leuk boek over.
De meeste archeologische vondsten, die in het boek besproken worden, zijn te vinden op Wikipedia. Bijvoorbeeld:
Glauberg (Grafheuvel met standbeeld)
