(Het kwam door de Tour de France, die dit jaar langs het Chateau Gaillard reed, dat ik geïnteresseerd raakte in de Engelse koning Richard Leeuwenhart. Ik las de biografie die Kate Norgate, aan het begin van de 20ste eeuw, over hem schreef. Inmiddels heb ik ook de boeken gelezen die deze Britse historica schreef over de twee volgende koningen.)
Na de dood van Richard Leeuwenhart, in 1199, was het de vraag wie hem op zou volgen. Zijn jongste broer Jan Zonder Land ? Of zijn neef Arthur, de zoon van zijn broer Godfried van Bretagne ? Godfried zelf was in 1186 al overleden, in Parijs, onder mysterieuze omstandigheden. Er zijn verschillende verhalen over. Vast staat dat hij zeer goed bevriend was met Filips Augustus, de Franse koning en de grote rivaal van Richard en daarvoor, zijn vader Hendrik II.
Het zou kunnen dat Godfried in Parijs was om met Filips een complot te smeden tegen Hendrik. Eén verhaal dat over zijn dood verteld wordt is dat hij door God gestraft zou zijn, voor het verraden van zijn vader en overleed aan plotselinge pijn aan de borst. Een andere bericht is dat hij door een paard vertrapt werd, tijdens een riddertoernooi. Maar dat zou, volgens sommige historici, een rookgordijn zijn waarachter Filips het complot tegen Hendrik probeerde te verbergen.
Filips zou zo aangedaan zijn geweest door de dood van Godfried dat hij, op de begrafenis, probeerde in het graf te springen en door de andere aanwezigen moest worden tegengehouden. Het illustreert de merkwaardige haat-liefde-verhouding tussen de Engelse en Franse koningshuizen.
Hertogin Constance, de weduwe van Godfried, was in verwachting toen haar man overleed. Haar zoon werd Arthur genoemd, naar de legendarische koning, waar ook toen al de meest geweldige verhalen over rond gingen. Je weet wel, van de ronde tafel, het slot Camelot, Excalibur het zwaard in de steen en de zoektocht naar de Heilige Graal. Britse vorstenhuizen deden hun best om te bewijzen dat ze van die legendarische Arthur afstamden en er werden regelmatig zonen naar hem vernoemd. Erg gelukkig waren die kinderen in hun latere leven doorgaans niet.
Constance deed haar best om Arthur naar voren te schuiven als opvolger van Richard. Ze probeerde een voordelig huwelijk voor hem te arrangeren. Eerst met een dochter van Tancred, de koning van Sicilië, dat door Richard veroverd was op zijn tocht naar het Heilige Land. Maar toen de Duitse keizer Hendrik VI het eiland, in 1196, inpikte viel dat plan in het water.
Daarop probeerde Ranulf de Blondeville, graaf van Chester, Constance en haar zoon te ontvoeren om ze naar Richard te brengen. Richard had beloofd om Arthur als zijn opvolger aan te wijzen en wilde op die manier Bretagne onder controle krijgen. Dat plan mislukte doordat Arthur door getrouwe ridders afgeleverd werd aan het Franse hof.
Toen Richard in 1199 dodelijk gewond raakte, bij de belegering van het kasteel van Châlus-Chabrol, leek het hem toch geen goed idee dat de op dat moment pas 12 jarige Arthur, die nog steeds aan het Franse hof verbleef, zijn opvolger zou worden. Tegen heug en meug koos hij dan maar voor zijn broer Jan Zonder Land.
Terwijl Richard, een agressieve en nietsontziende vechtjas, door velen toch als een held gezien wordt, is de reputatie van Jan die van een wrede, onbetrouwbare schurk en verrader. Zo wordt hij ook opgevoerd in de verhalen over Robin Hood en het toneelstuk dat Shakespeare over hem schreef. Biografe Kate Norgate haalt een tijdgenoot van Jan aan die hem 'nature's enemy' noemt, de vijand van de natuur.
Jan trok in zijn jonge jaren veel op met zijn broer Godfried, die ook al slecht bekend stond vanwege de complotten die hij tegen hun vader smeedde en zijn geheul met Filips. Toch was Jan de favoriete zoon van Hendrik II, die zijn uiterste best deed om hem bezittingen toe te schuiven en er zelfs op zinspeelde hem tot zijn opvolger te benoemen.
Een van de titels die Jan kreeg was die van Lord van Ierland. Hij had uiteindelijk koning van dat land kunnen worden als hij er in geslaagd was, door overreding of met geweld, de Ierse adel achter zich te krijgen. In 1185, Jan was toen 19 jaar, werd hij met een legertje huurlingen en een zak geld naar Ierland gestuurd, om zijn rechten te doen gelden. Dat werd geen succes.
Jan maakte ruzie met de Ierse leiders, het verhaal gaat dat hij hun uiterlijk bespotte en een van hen aan zijn baard trok. Het geld dat hij meegekregen had spendeerde hij aan zijn eigen pleziertjes en toen zijn soldaten om hun loon vroegen weigerde hij ze te betalen. Ze liepen daarop over naar de Ierse kant en Jan vertrok met de staart tussen de benen.
Jan maakte zich zo onmogelijk dat Hendrik, in zijn laatste dagen, niet anders kon dan Richard aanwijzen als troonopvolger. Zoals we weten ging Richard kort daarop op kruistocht en deed Jan zijn best om, in de tussentijd, zoveel mogelijk van Richards macht en eigendommen naar zich toe te trekken. Toen Richard op de terugweg gevangen genomen werd verspreidde Jan zelfs het gerucht dat zijn broer omgekomen was. Toen dat werd ontzenuwd probeerde hij, met Filips, de Duitse keizer over te halen om Richard zo lang mogelijk gevangen te houden.
Het is een wonder dat Jan, na de uiteindelijke vrijlating en terugkomst van Richard, toch weer in genade aangenomen werd.
(Wordt vervolgd.)
