zondag 13 juli 2025

Ruzies, oorlogen, complotten, verdragen en samenzweringen


Het komt door de Tour de France
dat ik nu aan het lezen ben in een biografie over de middeleeuwse koning Richard Leeuwenhart. Het tourpeloton kwam langs Les Andelys, een stadje aan de Seine dat eigenlijk bestaat uit twee kernen, Grand-Andely, dat in de 6e eeuw ontstond bij een klooster en Petit-Andely, dat wat later ontsproot als vissersplaatsje aan de oever van de rivier.

'Het stadsbeeld wordt gedomineerd door de imposante ruïnes van het Kasteel Gaillard, een stevige burcht die in 1196 gebouwd werd door Richard Leeuwenhart, hertog van Normandië en koning van Engeland, met de bedoeling zijn rivaal Filips Augustus uit te dagen en hem de doorgangsweg naar Rouen via de Seine te beletten,' schrijft Wikipedia.

Dat bracht mij ertoe om eens te kijken of er een e-boek te krijgen was over Richard en/of zijn tijdgenoten. Ik kwam uit bij een biografie, uit 1924, geschreven door de Britse historica Kate Norgate. Zij was een van de eerste vrouwelijke historici die algemeen gerespecteerd werd, door het grote publiek en haar vakgenoten.

Dat leek me wel leuk en ik kreeg in de eerste paar zinnen al een voorbeeld van haar kijk op de zaken. Ze schrijft dat de geboorte van Richard in een profetie voorspeld was. De derde keer dat zijn moeder zou 'nestelen' – de koninklijke familie werd vergeleken met adelaars – zou er een grote heerser geboren worden. Richard was de derde zoon, dus het wonder geschiedde.

Maar Norgate merkt in een voetnoot droogjes op dat de koningin, tussen de drie zoons, ook nog drie dochters baarde. In werkelijkheid was het dus de zesde keer dat de adelaar nestelde en klopte er niets van die voorspelling.

In het eerste deel van het boek wordt duidelijk wat een kluwen van ruzies, oorlogjes, complotten, verdragen en samenzweringen Europa aan het eind van de 12e eeuw was. De vader van Richard was koning Hendrik II van Engeland, die tevens hertog van Normandië was. Hij stamde af van Willem de Veroveraar, ook een Normandiër en op zijn beurt nakomeling van de Vikingkoning Rollo.

De moeder van Richard was Eleonora van Aquitanië, die eerder, door haar eerste huwelijk met de Franse koning Lodewijk VII, al een tijdje koningin van Frankrijk was geweest. Door te trouwen met Hendrik II werd ze daarna koningin van Engeland en kwam een groot deel van Frankrijk onder het gezag van de Engelse koning.

Dat was aanleiding tot veel gedoe tussen de Engelse en de Franse koningen, waar Eleonora zich ook in mengde door voor zichzelf het recht op te eisen om Aquitanië – een landstreek in het westen van Frankrijk met als hoofdstad Bordeaux – zelfstandig te besturen. Ze schrok er niet voor terug om tegen haar echtgenoot samen te spannen en werd door hem ook een tijdje gevangen gezet.

Je zou zeggen dat het geen liefdevol huwelijk was, maar tussendoor produceerden Eleonora en Hendrik toch nog 8 kinderen, die bijna allemaal een volwassen leeftijd bereikten. Uit haar eerste huwelijk had ze ook al twee dochters.

Aan de ene kant was het geweldig dat er zoveel koningskinderen waren. Die konden ingezet worden als bestuurders, of legeraanvoerders en uitgehuwelijkt worden om meer macht en invloed te verwerven. Maar het schiep ook problemen. Hoe alle landerijen en belangen te verdelen tussen die kinderen ? De eerstgeboren zoon, William, overleed op kleuterleeftijd. Daarna kwam Hendrik junior, die al tijdens het leven van zijn vader gekroond werd tot koning, wat hem aanspoorde om te proberen alleenheerser te worden.

Daarna, kwam Richard en vervolgens Godfried en Jan. Godfried werd hertog van Bretagne gemaakt. Hij en zijn oudste broer spanden vervolgens samen – niet alleen met elkaar maar ook met tegenstanders van hun vader, zoals de koning van Frankrijk – om hun vader een loer te draaien. Eleonora koos daarbij de kant van haar kinderen, vandaar dat Hendrik haar gevangen zette.

Richard was op zijn 16e al legeraanvoerder, werd aangewezen als opvolger van zijn moeder, als heerser over Aquitanië en voorbestemd om met een dochter van de Franse koning te trouwen. Hij bleek talent te hebben als veldheer en wordt omschreven als een knappe vent, met roodblonde lokken, goed gebouwd, van bovengemiddelde lengte en een uitstekend zwaardvechter.

Als jongeling legde hij menig stadje en dorpje in de as en belegerde hij met succes een reeks van kastelen. Ondertussen overleed zijn broer Hendrik junior, de troonopvolger, op jonge leeftijd. Dus kwam Richard voor die functie in beeld. Maar er was ook nog een jongste broer, Jan Zonder Land genoemd omdat er voor hem geen graafschap of hertogdom overschoot, die de lieveling van zijn vader was.

De strijd, over wie de baas was over welk stuk Frankrijk ging vrolijk verder, met schermutselingen en plunderingen. Versterkingen werden met de grond gelijk gemaakt en razendsnel weer opgericht. Na al dat vechten, slopen en weer opbouwen is het opmerkelijk dat Richard, maar ook de twee rivaliserende koningen, in 1188 besloten om samen op kruistocht te gaan.

Dat verliep natuurlijk niet volgens plan. Ze kregen weer ruzie met elkaar. Richard koos de kant van de koning van Frankrijk, waarop zijn vader dreigde hem te onterven. De oude Hendrik leek van plan om zijn jongste zoon, Jan Zonder Land, aan te wijzen als zijn opvolger. Broer Godfried had zichzelf al eerder buitenspel gezet, door samen te zweren tegen zijn vader.

Na het verwoesten van weer een reeks kastelen, steden en landerijen kwamen de vijandelijkheden tot stilstand toen Hendrik plotseling overleed. Richard werd koning, Jan zwoer hem trouw en samen met Filips van Frankrijk ging Richard dan toch op kruistocht. Daarbij verrichtte hij heldendaden en schurkenstreken, waardoor hij wereldberoemd werd. Maar op de terugreis, naar Engeland, werd hij gevangen genomen door Leopold van Oostenrijk en hij kwam pas in 1195 weer vrij.

Maar zover ben ik nog lang niet. Het is verleidelijk om de machtsspelletjes van toen te vergelijken met nu. Dat doe ik later misschien nog eens, als ik het hele boek uit heb. 

Ik heb voor mijn, nogal slordig gemaakte, e-boek 2 euro betaald, maar ik zag dat het boek ook gratis online te lezen is. Als je het niet vervelend vindt om op een laptop of tablet te lezen, zoek dan naar 'Richard The Lion Heart' van Kate Norgate. Als e-boek is het ook gratis te downloaden bij Project Gutenberg


 
De Strip is gemaakt door de de Geheimzinnige Hulpman.
 
Klik hier voor deel 1 - deel 2 - deel 3 en deel 4 van het vorige verhaal.  
 
Klik op de tekening voor een grotere weergave. 
 

4 opmerkingen:

martin zei

Als ik deze tekst lees dan gaat het me al duizelen van alle namen en dan zie ik de wiki voor me waar vele van de ouders en kinderen eigen links hebben zodat het op een dwaaltuin gaat lijken. Toch maar eens gaan kijken; die keurige stamboom onderaan schept veel duidelijkheid. wiki.
Broer Godfried werd uitgehuwelijkt aan een vijfjarig meisje lees ik op zijn pagina. Andere tijden, andere mores, die gelukkig verdwenen zijn, denk ik dan maar.

Zelfstandig journalist Antwerpen zei

De geopolitieke situatie was in die tijd veel ingewikkelder dan tegenwoordig. Is de mensheid er zowaar toch nog op één punt op vooruit gegaan in al die eeuwen.

Jan de Stripman zei

@martin en @Zelfstandig Journalist - En dan heb ik nog geprobeerd om het een beetje simpel samen te vatten.

Kinderen werden al heel jong uitgehuwelijkt. De moeder van Richard en zijn broers trouwde toen ze 13 was.

Ook kwam het voor dat jonge erfgenamen, van overleden hertogen en graven, werden gekidnapt om te proberen de erfenis in handen te krijgen.

Of dat kinderen als bruid of bruidegom maar vast aan de familie van hun beoogde aanstaande werden gegeven.

Het waren andere tijden. Terwijl de koningen onderling vochten hadden ze ook voortdurend te kampen met opstandjes en ruzies met en tussen hun volgelingen.

Een samenwerkend Europa, zoals we dat nu kennen, was ondenkbaar. En het is een enorme vooruitgang, die we moeten koesteren.

Anoniem zei

Ondenkbaar om als familie in die andere tijd gewoon even aan de koffie te zitten. Ze waren beter in oorlog maken en elkaar dwars te zitten.