De zuster en schoonzuster van Vincent van Gogh

Bij toeval ontdekte ik dat Lies van Gogh, een zuster van Vincent van Gogh, in Soesterberg gewoond heeft en overleden is in Baarn. Zij heeft een boek geschreven over haar beroemde broer waardoor er een conflict ontstond met haar schoonzuster, Jo Bonger, de weduwe van Theo van Gogh.

Jo had zich na de dood van Vincent, in 1890, snel gevolgd door het overlijden van Theo, ontfermd over de nalatenschap van de broers. Die bestond uit honderden tekeningen en schilderijen, die Theo in hun Parijse woning had bewaard. Hij had wel geprobeerd het werk van zijn broer aan de man te brengen, maar met weinig succes. Het huis moet hebben uitgepuild van de, op dat moment, waardeloze kunstwerken.

Volgens Wikipedia verkocht Jo minstens 247 schilderijen en tekeningen, tussen 1890 en 1923. Het was een strategische campagne, om het werk van Vincent onder de aandacht te brengen. Ze organiseerde, in verschillende landen tentoonstellingen en publiceerde de brieven van Van Gogh. Toch waren er in 1960 nog 200 schilderijen in familiebezit. Die werden verkocht aan de staat en vormden de basis voor de collectie van het Van Gogh Museum, in Amsterdam.

In 1914 publiceerde Jo de brieven, die Vincent aan Theo geschreven had. Ze was jaren bezig geweest met het overtypen en op volgorde brengen van de correspondentie. Inmiddels begon de ster van Vincent te stijgen en de brieven werden een groot succes. Er verschijnen nog steeds nieuwe edities van, maar ze zijn ook, integraal, online te lezen. 

De uitgave van Jo Bonger is gratis te downloaden, als e-boek, bij DBNL.org. Die ben ik nu aan het lezen. Het is een hele kluif, drie delen, met een lange inleiding, maar ik doe het in etappes, afgewisseld met andere lectuur. De inleiding, van Jo, begint met verre voorouders en eindigt met het tragische overlijden van Vincent en Theo.

Bij het lezen van de eerste brieven valt daarna op hoe opgewekt en levenslustig die zijn. Vincent heeft dan, in 1872, nog geen idee dat hij kunstschilder wil worden. Hij heeft wel interesse in schilderijen, literatuur en poëzie. Hij werkt in de kunsthandel van zijn oom, in Den Haag, maar heeft zelf nooit blijk gegeven van enig artistiek talent.

Van tragiek is ook nog geen sprake. Dat verandert als hij naar het filiaal in Londen wordt gezonden en verliefd wordt op een meisje dat hij daar ontmoet. Zij wijst hem af, omdat ze al verloofd is en daarna glijdt hij langzaam af. Hij wordt overgeplaatst naar Parijs, neemt ontslag en gaat terug naar Engeland, om als onbetaalde onderwijzer te werken. Hij stort zich op het geloof en later zal hij uitgezonden worden naar de Belgische mijnstreek, om het Woord Gods te verspreiden onder de arbeiders.

Als dat mislukt begint hij fanatiek te tekenen en te schilderen, met de bekende afloop. Maar bij die brieven ben ik nog lang niet. Je zou zeggen dat het niet zo boeiend is om een verhaal te lezen, dat je eerst in de inleiding al doorgenomen hebt en dat je, in grote lijnen, toch al kent. Maar de brieven lezen vlot weg, ondanks de herhalingen en uitweidingen.

De zuster van Vincent, waar ik hierboven mee begon, is een geval apart. Lies was 6 jaar jonger dan Vincent en na haar kinderjaren heeft ze weinig contact met hem gehad. Ze werd opgeleid tot onderwijzeres, maar na het overlijden van haar vader trad ze in dienst van Jean Philippe Du Quesne van Brughem, kantonrechter in Amersfoort. Ze was daar huishoudster en verzorgster van de zieke vrouw van Du Quesne.

Het gezin woonde toen op buitenplaats de Eikenhorst, in Soesterberg. Lies raakte zwanger van Du Quesne en werd naar Engeland gestuurd om er, in het geheim, te bevallen. Het kind werd onderweg geboren, in Noord-Frankrijk en, tegen betaling, achtergelaten bij een plaatselijke snoepverkoopster. Pas in 1960 werd het bestaan van dit meisje, Hubertina, bekend en later verscheen er een boek over haar leven.

Lies trouwde ondertussen, na het overlijden van de zieke mevrouw Du Quesne, met de weduwnaar en kreeg met hem nog vier kinderen. Ze verhuisden, in 1893, naar Baarn, waar Jean Phillipe, in 1921 overleed. Lies woonde daarna in een aantal pensions in het dorp, tot haar dood, in 1936.

Ze publiceerde vijf dichtbundels, waar de critici niet erg enthousiast over waren, en haar boek met herinneringen aan haar broer Vincent. Volgens haar schoonzuster Jo, die aanvankelijk een goede vriendin was, bevatte het boek een aantal feitelijke onjuistheden. Jo, die zichzelf als beheerder van de nalatenschap van Vincent en Theo beschouwde, kon niet nalaten haar kritiek te spuien, waardoor de vriendschap verzuurde.

Ik las ergens dat beide vrouwen niet erg veel recht van spreken hadden. Lies had haar broer alleen als jong meisje meegemaakt en kon het niet erg goed met hem vinden. Jo had haar zwager maar een paar keer ontmoet, ze was slechts twee jaar met Theo getrouwd geweest en Vincent kwam niet vaak bij zijn broer en schoonzus over de vloer.

Maar ja, het ging ondertussen wel over en wereldberoemde kunstenaar en het lijkt er op dat, terwijl Jo een actieve bijdrage geleverd had aan die beroemdheid, Lies alleen een graantje mee probeerde te pikken.

NB: De in 2004 vermoorde filmregisseur, programmamaker, columnist Theo van Gogh was de achterkleinzoon van Jo en Theo.

Het wemelt in de familie van de Theo's en Vincents. De vader van de schilder heette Theo en had een broer die Vincent heette. De enige zoon van Theo en Jo werd ook Vincent genoemd. Hij legde de eerste steen van het huis dat Jo en haar tweede echtgenoot, kunstschilder Johan Gosschalk, in 1901, in Bussum liet bouwen. Die Villa Eikenhof werd in 2021 voor sloop behoed doordat de gemeente er een monument van maakte. Een nieuwe eigenaar heeft het pand en de tuin inmiddels opgeknapt.

Wie meer wil lezen over Lies van Gogh en Jo Bonger kan hier terecht. 

 

 

De Strip is gemaakt door de Geheimzinnige Hulpman en wordt volgende week vervolgd. Klik hier voor deel 1 - deel 2 en deel 3 van dit verhaal.

 

Klik hier voor deel 1 - deel 2 - deel 3 en deel 4 van het vorige verhaal.

 

  

Klik op de tekening voor een grotere weergave.