donderdag 19 januari 2012

Alan Lomax – de Liedjesjager


Op 23 juli 2010 overleed Ate Doornbosch, medewerker van het Meertens Instituut en gespecialiseerd in volksmuziek. Vanaf het midden van de jaren '60 trok Doornbosch met opnameapparatuur het land door om, van bejaarde boertjes, landarbeiders en wasvrouwen, de liedjes op te nemen die zij zich nog uit hun jeugd herinnerden.


De vaderlandse volksmuziek staat niet erg hoog aangeschreven, maar groepen als Fungus en (het Vlaamse) 't Kliekske hebben er, vanaf de jaren '70, toch aardige dingen mee gedaan. Ook momenteel is er nog een bloeiende folk-scene in ons land.


De vraag is of we dat aan Ate Doornbosch te danken hebben of aan de liedjesjagers uit de Engelstalige wereld. De beroemdste daarvan is ongetwijfeld Alan Lomax, die vanaf de jaren '30 Amerikaanse volksmuziek vastlegde. Lomax trad in het voetspoor van zijn vader John, die voor de Library of Congress op jacht ging naar cowboyliedjes.

Het was John Lomax die op het idee kwam om gevangenissen te bezoeken, in de veronderstelling dat, door het isolement, de volksmuziek daar in zijn meest pure vorm bewaard zou zijn. Het leidde, onder meer, tot de ontdekking van Huddy Leadbelly, een legendarische zanger-gitarist, die een straf voor moord uit zat.


Hoewel de Lomaxen op zoek waren naar muziek, die nog niet aangetast was door de commerciële muziekindustrie, hadden ze ook oog voor de hitpotentie van hun ontdekkingen. Ze wisten Leadbelly vrij te krijgen, boden hem een dienstbetrekking als chauffeur aan en hielpen hem bij de opname van zijn muziek.

Alan Lomax bemoeide zich met het arrangement van Leadbelly's meest aansprekende nummer, Goodnight Irene, en staat op de plaat dan ook vermeld als co-auteur. Het werd een van de weinige commerciële successen van de liedjesjacht. Irene werd een wereldhit, Leadbelly een beroemdheid.


Het was niet de enige belangrijke ontdekking die Alan Lomax deed. Hij maakt bijvoorbeeld als eerste opnamen van Muddy Waters, toen nog als tractorbestuurder werkzaam op een kantoenplantage, later de grondlegger van de elektrische Chicago Blues.

Lomax maakte ook opnamen van de legendarische jazz-pionier Jelly Roll Morton en folk-gigant Woody Guthrie, van Calypso en steelbands uit het Caraïbisch gebied, van de sterk aan de Engels volksmuziek verwante muziek uit de Ozark Mountains enzovoort, enzovoort.

 
Toen hij tijdens de communistenjacht van de jaren '50 verdacht werd van linkse sympathieën week hij uit naar Europa. Daar maakte hij in samenwerking met de BBC belangrijke geluid- en filmopnamen van Britse volksmuzikanten. Hij reisde verder naar Italië en Spanje om uiteindelijk rond 1960 weer terug te keren naar Amerika.

Net op tijd om daar een belangrijke factor te worden in de opkomende folk-beweging. Pete Seeger werkte nauw samen met Lomax. Bob Dylan heeft goed geluisterd naar de opnamen die hij maakte. Net als menige Britse band uit die periode, van Donavan en Fairport Convention tot de Rolling Stones.

 
Ate Doornbosch is misschien alleen bij de puristen een bekende naam. Maar zijn internationale collega's zijn van enorme invloed geweest op de huidige popmuziek. Muziekliefhebbers in de hele westerse wereld weten het misschien niet, maar ze hebben veel aan pioniers als Alan Lomax te danken.


Necrologie van Ate Doornbosch op de site van het Meertens Instituut 
 
Veldopnamen van Doornbosch zijn te beluisteren op de Nederlandse Liederenbank 

Een YouTube-filmpje van Omrop Fryslan over Ate Doornbosch

Wikipedia over Ate Doornbosch en Alan Lomax (klik hier voor de uitgebreidere Engelse versie)

De site van de Library of Congress over de Alan Lomax Collection met foto's en geluidsfragmenten.

Veel meer geluids- en videofragmenten op Cultural Equity 

Een deel van de Alan Lomax Collection is op cd uitgegeven door Rounder Records.

Het Alan Lomax Archive Channel op YouTube 



Dit bericht is eerder gepubliceerd op het Volkskrantblog, in 0ktober 2010.

11 opmerkingen:

Zelfstandig journalist Antwerpen zei

We danken veel aan mensen als Lomax en Doornbosch.

Jan de Stripman zei

@zelfstandig journalist - En het is nog leuke muziek ook...;o)

Unknown zei

goed en leerzaam artikel Good Night Irene is 1 van de weinige nummers die ik een beetje op de accordeon spelen kan

Jan de Stripman zei

@cor - Ik heb het vaak gezongen. Het is een echte klassieker...

martin zei

Een blog van je hand dat er komen moest. De Europese uitstap vind ik ook wel erg leuk. Dit is muziek met heel andere invloeden dan de voornamelijk zwarte muziek die hij in Amerika opnam. Mijn jongste zoon hoorde op van de cajun muziek. "Dat is toch frans?" vroeg hij teerecht. Al klinkt het net iets anders.

Er was een radioprogramma met de liedjes die Doornbos opduikelde. Ik weet niet meer hoe het heet. Ik luisterde er geïnteresseerd naar. Liedjes die ik kende werden van met gedeeltelijk andere tekst gezongen door oude net niet brekende stemmen. En voorzien van toelichting.

Jan de Stripman zei

@martin - 'Ate Doornbosch verwierf nationale bekendheid met zijn radioprogramma Onder de groene linde (1957-1993,' vind ik op internet. Ik wist de naam van het programma niet meer en heb er helaas nooit echt naar geluisterd. Misschien is het nog wel ergens terug te luisteren.

Sommige van de liedjes die Lomax in Europa opnam hebben ook Amerikaanse versies en omgekeerd. Hij heeft trouwens lang gewerkt aan een allesomvattend systeem waarin alle verbanden tussen volksmuziek uit alle windstreken uit de doeken gedaan werden. Een soortvolksmuziek-theorie-van-alles...;o0

lebonton zei

het is alweer wat jaren geleden, maar op tv heb ik over lomax een uitgebreide documentaire gezien, inclusief filmopnames van zijn speurtocht door engeland en spanje

Jan de Stripman zei

@lebonton - Klopt dat was een mooie film. Als ik me niet vergis in 'Het Uur van de Wolf'...

Herman zei

Ate Doornbosch ken ik inderdaad van Onder de Groene Linde, daar heb ik zelfs wel eens naar geluisterd (al lang geleden) en van Lomax zag ik de documentaire. Overigens zijn er volgens mij ook Lomax platen verschenen.
Goed om hier aandacht aan te schenken.

Jan de Stripman zei

@herman - Klopt ! Er is een hele reeks cd's uitgebracht, die zeer de moeite waard zijn. Zie de voorlaatste link onder mijn verhaal...

petrus zei

Inderdaad Lomax. Mooi samengevat.