Busken Huet en de vrouwen van Michelangelo

'Reizen in je leunstoel', kennen jullie die uitdrukking ? Het is iets wat Dominee Gremdaat zou kunnen vragen en het is wat ik de afgelopen weken heb gedaan. Ik schreef eerder over het gedigitaliseerde tijdschrift De Tijdspiegel, uit 1877, dat ik zo leuk vond om te lezen. Daarin kwam ik een recensie tegen van een, toen pas verschenen reisboek, 'Van Napels Naar Amsterdam', door Conrad Busken Huet.

Van Busken Huet had ik wel eens gehoord, zijn bekendste werk is 'Het Land Van Rembrandt', over Nederland in de 17e eeuw. Hij heeft later ook nog een 'Land Van Rubens' geschreven, dat over Vlaanderen gaat. Maar ik had nog nooit iets van hem gelezen.

In 1876 kwam hij terug uit het toenmalige Nederlands Indië, waar hij een paar jaar verbleven had. Hij reisde per schip, door het net geopende Suezkanaal en kwam aan land in Napels. Hij schrijft:

'Dit staat intusschen vast, dat het doorgraven der landengte van Suez, behalve de algemeene en handelsbelangen die er door bevorderd zijn, ook voor deze uit Indië terugkeerenden verlofganger eene bron van zoo men wil zeer personele, zeer zelfzuchtige, uit het oogpunt der wereldgeschiedenis zeer onnaspeurlijke, maar voor wie het voorregt heeft ze te mogen smaken, zeer beminlijke genoegens geopend heeft.'

Ja, dat was één zin. Je ziet dat het lezen van 19e eeuwse boeken een beetje aanpassingsvermogen vergt van de moderne lezer. Maar, als je er eenmaal aan gewend bent, dan is het verbazend leuk. Busken Huet bedoelt dat je vroeger, toen de schepen uit Indië nog helemaal om Afrika heen moesten varen, veel langer onderweg was. Dankzij het kanaal kon je nu in dezelfde tijd ook nog, op je gemak, Italië doorreizen en genieten van de kunst, cultuur en natuur die dat land te bieden had.

Het gaat in het boek dus vooral over Italië, de schrijver besteedt er driekwart van de pagina's aan. Zwitserland wordt snel afgehandeld, mooie natuur, maar verder niet veel bijzonders. Frankrijk komt er iets beter vanaf, met bezoeken aan Dijon en Parijs. België slaat hij helemaal over en ons land vindt hij maar een dooie boel.

Het leukste is zijn vernietigende oordeel over de nieuwbouw die, op dat moment, in Amsterdam tot stand komt. Wij vinden het Centraal Station en het Rijksmuseum, de meesterwerken van Pierre Cuypers, nu prachtige gebouwen. Busken Huet vond het maar niks. Lelijke, ongeïnspireerde architectuur. Dat station bedierf het mooie uitzicht op het IJ en de buurt rond het nieuwe museum, daar zou je je toch voor schamen tegenover bezoekers uit het buitenland. Het is bijna alsof ik mezelf hoor mopperen, als het over moderne bouwsels gaat.

Een ander leuk ding aan het boek is dat het een aanleiding is om, op internet, te gaan zoeken naar al die mooie Italiaanse kunst en architectuur, die Busken Huet beschrijft. Op Wikipedia zijn vaak erg goede foto's te vinden, waar je kunt inzoomen op de kleinste details. Museums als het Uffizi in Florence hebben ook vaak een mooie website, met foto's en soms virtuele rondleidingen.

Zo kwam ik terecht in de beroemde Sixtijnse Kapel, in Rome, met de plafond- en muurschilderingen van Michelangelo. Iedereen kent daar wel details van. De schepping van de mens, bijvoorbeeld, met die handen van God en Adam, die elkaar bijna raken. De kunstenaar heeft de hele schepping uitgebeeld, met daarna de zondeval en nog wat belangrijke Bijbelse gebeurtenissen, tot en met het laatste oordeel.

Busken Huet noemt het, terecht, een groot meesterwerk. Maar wat mij opviel, toen ik het vanuit mijn leunstoel bekeek, was wat een vreemde figuren het eigenlijk zijn. Het is een horde van superzwaar gespierde mensen, met enorme schouders en armen als bodybuilders. Ze staan ook nog eens afgebeeld in vreemde, gedraaide houdingen, die geen normaal mens, vrijwillig aan zou nemen.

Maar het gekste zijn de vrouwen. Die zijn namelijk net zo, bovenmenselijk, gespierd als de mannen. Het lijkt wel alsof Michelangelo een groep, bijna naakte, door zwaar werk gestaalde, arbeiders heeft geschilderd en er, hier en daar, een vrouwenhoofd en een stel borsten op heeft geplakt. Je zou bijna denken dat hij niet wist hoe een vrouwenlichaam eruit zag.

Ik ben niet de eerste die dat opgevallen is. Op het internet kun je allerlei verhalen vinden, over die wonderlijke vrouwen van Michelangelo. En er worden verschillende verklaringen voor gegeven. Een goede samenvatting vind je op artcuriouspodcast.com, eigenlijk een Engelse podcast, dus gesproken woord, maar de hele tekst is er ook te lezen.

Eén theorie is dat Michelangelo homofiel was en daarom zo'n afkeer van vrouwen had, dat hij ze niet kon schilderen. Uitgelegd wordt dat dat onzin is. Hij had helemaal geen hekel aan vrouwen en het is een misvatting om te denken dat hij, als kunstenaar, alleen dingen zou kunnen tekenen of schilderen waartoe hij zich aangetrokken zou voelen. Bovendien, iedereen die homomannen in zijn vriendenkring heeft, weet dat die het vaak heel goed kunnen vinden met vrouwen.

Een andere theorie is dat het, in de tijd van Michelangelo, hij leefde van 1475 tot 1564, onmogelijk zou zijn om vrouwelijke modellen te vinden. Hij zou dus alleen maar mannen, naakt, voor zich hebben kunnen laten poseren en dus die voorbeelden hebben gebruikt, om zijn vrouwen te schilderen. Leuk bedacht, maar niet waar. Er waren in die dagen genoeg vrouwen die het prima vonden om, tegen vergoeding, uit de kleren te gaan.

Een grappige gedachte is dat alle Madonna's en andere heilige vrouwen uit die tijd, waarschijnlijk geschilderd zijn met vrouwen van lichte zeden als model. In de kunst worden die 'courtisanes' genoemd. Letterlijk vertaald is dat een hofdame, maar Wikipedia helpt ons uit de droom: 'Er waren prostituees voor de lagere klassen, in de volksmond hoer genoemd. Voor de hogere klassen waren er courtisanes.'

Aan modellen dus geen gebrek. Michelangelo zal, als beeldhouwer, bovendien, ongetwijfeld studie hebben gemaakt van antieke, Romeinse en Griekse voorbeelden. Die geven een behoorlijk realistische weergave van het menselijk lichaam. Hij wist dus best hoe een vrouw er uitzag en hij was in staat om dat realistisch weer te geven. Dat kun je trouwens zien in zijn schildering van de zondeval. Eva, die samen met Adam uit het paradijs verdreven wordt, ziet er veel vrouwelijker uit dan de andere vrouwenfiguren in de Sixtijnse Kapel.

Gelukkig komt artcuriouspodcast.com ook met een wel aannemelijke verklaring. Ten eerste moeten we niet kijken met onze 21ste eeuwse ogen, maar ons proberen te verplaatsen in de tijd van de schilder. Het schoonheidsideaal was toen anders dan nu. Het mannenlichaam werd als hoogste goed beschouwd. God schiep de mens en dat was, volgens de verhalen, Adam, een man, naar zijn eigen perfecte voorbeeld. De vrouw was iets dat de Schepper pas bedacht toen hij Adam, in zijn eentje, in het paradijs zag zitten kniezen.

Bovendien heeft Michelangelo Bijbelse helden en heldinnen geschilderd. Machtige strijders voor het geloof. Vandaar die supergespierde lichamen, met enorme spierballen. Eva is veel minder gespierd omdat zij een tragische verliezer verbeeldt. Als je het, met die symboliek in je achterhoofd, bekijkt ziet het er veel begrijpelijker uit.

Het boek van Busken Huet is gratis te downloaden bij DBNL.org 

 

De Strip is gemaakt door de Geheimzinnige Hulpman. Klik hier voor deel 1 - deel 2 en deel 3 van dit verhaal.

 

Klik hier voor deel 1 - deel 2 - deel 3 - deel 4 en deel 5 van het vorige verhaal.

 

Klik op de tekening voor een grotere weergave.