Waarom worden dunne mensen niet dik ?

'Ruim de helft van alle volwassenen in Nederland kampt met overgewicht,' stond deze week in de krant. Een goed moment om dit verhaal, uit 2009, nog eens te plaatsen. Want waarom worden mensen te dik en vooral: waarom blijven sommige mensen dun ? En is daar eigenlijk wel iets aan te doen ?

Ik zou een dikzak moeten zijn

Als jongeman ging ik ’s ochtends van huis met acht boterhammen in mijn lunchpakket en dan had ik al een flink ontbijt achter de kiezen. Ik had indertijd, op de Oudheidkundige Dienst, een collega die al net zo mager was als ik. In de koffiepauze haalden wij onze boterhammen te voorschijn en begonnen die naar binnen te schuiven. De bibliotheek-assistente, een wat oudere, gezette dame, kon het op een gegeven moment niet meer aanzien. ‘Moet je kijken hoe dun ze zijn,’ verzuchtte ze, ‘en altijd zitten ze maar te eten…’

Inmiddels zijn we 20 jaar verder en ben ik een kilo of 15 aangekomen. Maar nog steeds ben ik geen zwaargewicht. Met mijn lengte van 1 meter 75 breng ik minder dan 70 kilo op de schaal. En ik kan eten wat ik wil en lui op de bank hangen, ik kom de laatste jaren geen grammetje meer aan. 

Als mensen zwaarlijvig zijn wordt er vaak schamper opgemerkt dat ze dan maar minder moeten eten en meer moeten bewegen. Dik zijn is immers te wijten aan vraatzucht en luiheid... In werkelijkheid ligt het iets genuanceerder. Als dat echt zo was dan zou ik inmiddels, na jaren van noodgedwongen nietsdoen en ongeremd eten, een enorme dikzak moeten zijn.

Obesitasprobleem of overlevingsmechanisme

In het BBC tv-programma Horizon werd onlangs de vraag gesteld hoe het mogelijk is dat sommige dunne mensen niet dik worden. De westerse wereld kampt met een obesitasprobleem. Het aantal mensen met overgewicht neemt hand over hand toe. Maar waarom worden sommigen dan gevaarlijk dik, terwijl anderen moeiteloos dun blijven ?

Het omzetten van voedsel in vetweefsel is een belangrijk overlevingsmechanisme. In tijden van voedselschaarste moesten onze voorouders het hebben van hun vetreserves. Een wel doorvoed persoon kan zonder problemen een paar weken zonder vast voedsel. Zo heeft de mensheid menige hongersnood overleefd.

In het tv-programma kwam een man uit Schotland voor, met ernstig overgewicht, die onder begeleiding van een arts zelfs meer dan een jaar wist te overleven op alleen maar water, vitaminen en zijn eigen vetreserve. Als de nood aan de man komt sterven wij dunne mensjes als eerste.

Vrijwilligers op een vreetdieet

Toch blijkt uit onderzoek dat niet iedereen even gemakkelijk overgewicht opbouwt. In het BBC-programma werden vrijwilligers op een vreetdieet gezet. Tien redelijk magere mannen en vrouwen moesten 2 maal zoveel voedsel tot zich nemen als normaal.

Na 4 weken waren ze allemaal wel wat aangekomen. Sommigen hadden zelfs 10% meer vetweefsel dan bij het begin van de proefneming. Maar er waren er ook die nauwelijks dikker waren geworden. Eén jongeman was wel iets zwaarder, maar zijn lichaam had, ondanks een verbod op lichaamsbeweging, geen vet aangemaakt maar spiermassa.

Voorgeprogrammeerd gewicht

Na een paar weken waren alle testpersonen uit het programma weer terug op hun oude gewicht, zonder daar enige moeite voor te hebben gedaan. Hun lichamen blijven dus slank, ongeacht eetgedrag of lichamelijk inspanning. De conclusie is dat elk lichaam voor een, waarschijnlijk genetisch bepaald, gewicht voorgeprogrammeerd is.

Bij dikke mensen werkt het net andersom. Daar streeft het lichaam naar overgewicht, omdat dat van nature nu eenmaal een goede overlevingsstrategie is. Er werd verteld over een test waarbij, in een obesitaskliniek, mensen met overgewicht eerst op een streng dieet werden gezet. Ze vielen een kilo of 10 af. Daarna kregen ze voldoende voedsel aangeboden om hun nieuwe gewicht te handhaven.

Allemaal klaagden ze over voortdurende honger. Hun hersenen gaven aanhoudend het signaal dat er meer gegeten moest worden. Dit natuurlijke mechanisme is er de oorzaak van dat zoveel zwaarlijvige mensen lijden aan het jojo-effect. Afvallen lukt wel, maar het is erg moeilijk om slank te blijven.

Als advies werd uiteindelijk gegeven om niet te streven naar een veel lager ideaalgewicht. Het is verstandiger en gemakkelijker om te proberen eerst eens een paar kilo af te vallen. Een klein beetje slanker is waarschijnlijk wel vol te houden en heeft ook al een gunstig effect op de gezondheid.

Dun zijn is ook niet fijn 

Op de website van de BBC is een uitgebreid artikel te lezen over deze problematiek. Uit de reacties van lezers blijkt dat er niet alleen mensen zijn die worstelen met overgewicht. Er zijn ook veel mensen die zichzelf juist te dun vinden. Heel magere mensen die zeggen door hun omgeving gepest of met de nek aangekeken te worden. Of die zich met hun knokige lichaam niet, in badpak, op het strand durven te vertonen.

Sommigen hebben van alles geprobeerd om dikker te worden. Tot een mayonaisekuur aan toe. Zelf heb ik ook een tijdje mijn best gedaan om dikker te worden. En geloof me: het is geen doen. Je kunt niet meer eten dan je op kunt. En het wordt al helemaal lastig als je bij het tweede stuk slagroomtaart braakneigingen krijgt.

De enige manier is ouder worden. Vrijwel alle mensen komen tussen hun 30^ste en 50^ste levensjaar een aantal kilo’s aan. Ook dat is helemaal voorgeprogrammeerd. Dikker of dunner worden, op bevel, is niet gemakkelijk. We kunnen wel wensen dat we een ander lichaam hebben, maar die wens realiseren is vrijwel onmogelijk.

En als voedsel omzetten in vet voor de meeste mensen een natuurlijk principe is kun je je zelfs afvragen of wij mageren niet een genetische miskleun zijn…

Lees het artikel op de BBC-website: Why do some people never seem to get fat?