Oliver Twist en The Warden

Vlak na elkaar las ik Oliver Twist, de beroemde roman van Charles Dickens, uit 1839, en The Warden, een wat minder beroemd boek van Anthony Trollope, uit 1855. Halverwege Trollope dacht ik: het lijkt wel een commentaar op Dickens. En dat is geen toeval.

Hoewel Dickens niet bij naam genoemd wordt, schrijft Trollope over een auteur, hij noemt hem Mr Popular Sentiment, die verdacht veel op hem lijkt. Hij publiceert zijn romans als feuilletons, hij klaagt misstanden aan en bevolkt zijn verhaal met goudeerlijke helden en verwerpelijke schurken. Trollope merkt daar bij op dat er, in het echte leven, in de meeste helden ook wel iets slechts zit en in veel boeven iets goeds.

Voor wie de boeken niet kent: Oliver Twist gaat over een weesjongen die in het armenhuis belandt, waar hij zo slecht behandeld wordt dat hij wegloopt, waarna hij in handen van een zakkenrollersbende valt. Het komt allemaal toch nog goed als hij gered wordt door een rijke weduwe en haar dochter. Uiteindelijk blijkt Oliver zelf eigenlijk ook van goede huize te komen.

The Warden, het boek van Trollope, gaat over een tehuis voor oude mannen, dat voortkomt uit een middeleeuws legaat en bestuurd wordt door de kerk. De oudjes krijgen een karig dagloon, terwijl de opzichter – 'warden' in het Engels – een riant loon en een mooie woning krijgt, zonder daar veel voor te hoeven doen.

De opzichter heeft een dochter en die heeft een verloofde. Deze jongeman trekt zich het lot van de arme oude mannen aan. Hij brengt zo zijn aanstaande schoonvader in opspraak, terwijl hij het verder eigenlijk prima met hem kan vinden.

Dat is het aardige van The Warden. Er zitten niet echt schurken en helden in. De opzichter is een goeie sul die, van zijn eigen inkomsten, de oude mannen wat extra's toestopt. Zijn tegenstrever wil alleen maar de toestand van die oudjes verbeteren. De dochter zit tussen twee vuren, maar weet de boel uiteindelijk te sussen.

Het slechtst komt de andere schoonzoon van de opzichter er vanaf, die aartsdeken is van de kerk die het oudemannenhuis bestuurt. Hij wordt neergezet als een opgeblazen naarling, die het aanzien van de kerk belangrijker vindt dan het gepijnigde geweten van zijn schoonvader, of het lot van de armen.

Bij Dickens gaat het er allemaal stuk ongenuanceerder aan toe. De omstandigheden, waaronder Oliver in het weeshuis en het armenhuis moet leven, worden zo schril afgeschilderd dat het haast lachwekkend wordt. Zo worden de paupers met opzet uitgehongerd, zodat ze, als ze uiteindelijk overlijden, in een smallere kist begraven kunnen worden. Dat scheelt hout en dus geld. De bestuurders van de 'liefdadige' instelling zijn daarentegen allemaal welgedane dikkerds.

Oliver en zijn latere redders worden beschreven als in en in goed, lief en onschuldig. Je zou zowat een hekel aan dat onuitstaanbaar brave ventje krijgen. De boeven waarmee hij te maken krijgt zijn dan weer door en door slecht. Ik heb nooit een verfilming of musicalversie van Oliver Twist gezien, maar ik heb de indruk dat Fagin, de leider van de zakkenrollers, daarin afgeschilderd wordt als een malle ouwe kerel. Beetje ondeugend, maar toch ook best leuk.

Nou, dat was in de originele tekst wel anders. Fagin wordt door Dickens betiteld als: de ouwe, lelijke jood, de onbetrouwbare, listige jood, de gierige, slinkse en diefachtige jood, de gemene en gewelddadige jood. Zoveel nare eigenschappen worden hem toegeschreven dat Dickens er in zijn eigen tijd al op aangesproken werd. Dit leek, zelfs halverwege de 19e eeuw, toch wel erg veel op antisemitisme.

Kritiek die Dickens zich wel aantrok, in de tweede helft van zijn boek heeft hij de tekst gematigd. En antisemitisch of niet, je hebt als lezer toch sympathie voor de aanklacht die Dickens hier doet. De leefomstandigheden van wezen en armen waren schandalig en het is goed dat hij daar tegen protesteerde.

Bij Trollope had ik aanvankelijk bewondering voor de genuanceerde wijze waarop hij zijn romanfiguren beschrijft. Geen karikaturale goeien en slechten, zoals bij Dickens, en toch een boeiend verhaal.

Maar waar Dickens een sensationele ontknoping heeft, loopt het bij Trollope met een sisser af. Zijn boodschap is ook minder aansprekend. Die komt er op neer dat je maar beter niet kunt proberen om oude instellingen te hervormen. Want op het eind van het verhaal komen de oudjes, waar het verhaal om draait, er nog het beroerdst vanaf.

Dat The Warden niet zo'n sensatieverhaal is en een behoudende moraal uitdraagt, heeft er toe geleid dat het later niet echt opgepikt is door film- en theatermakers. Het is alleen bewerkt voor TV, in 1951 en als deel van een langere serie nog eens in 1982. Dit in tegenstelling tot Oliver Twist, dat is zeven keer verfilmd, waaronder een Disney animatiefilm, en bovendien drie keer verwerkt tot TV-serie en een keer omgevormd tot theatermusical.

Beide boeken zijn overigens vlot leesbaar en gratis, als e-book, te downloaden bij Project Gutenberg 

De Strip: De strip - die los staat van het geschreven bericht - is gemaakt door de de Stripman zelf. Klik hier voor deel 1 van dit verhaal. 

Klik hier voor deel 1 - deel 2 - deel 3 - deel 4 - deel 5 en deel 6 van het vorige verhaal. 

Klik op de tekening voor een grotere weergave. 

Bezoek ook onze internationale, Engelstalige, website: The Amazing Comics Men