(Laatste deel van onze leerzame zomerserie over de Britse koning Richard Leeuwenhart die, eenmaal weer thuis van zijn kruistochten, verder gaat met zijn ruzie met de Franse vorst Filips.)
Het leek er aan het eind van de 12e eeuw op dat de Franse koning in de problemen kwam. Richard Leeuwenhart dreigde, in 1196, de toegang tot Parijs via de Seine af te sluiten. Hij had zijn oog laten vallen op een rots langs de rivier, bij het plaatsje Andely en bouwde daar in zeer korte tijd het kasteel Gaillard. Ik schreef er helemaal aan het begin van deze reeks al over, omdat de Tour de France er dit jaar voorbij reed.
Het verhaal gaat dat Richard het kasteel in 1 jaar liet bouwen en zelf nauw betrokken was bij het ontwerp. Nu was de rots die hij uitgekozen had, maar aan 1 kant met de oever verbonden en zal het tamelijk makkelijk zijn geweest om daar een verdedigbare plek van te maken. Maar als je de ruïnes nu ziet is het moeilijk te geloven dat hij die grote toren, die enorme ringmuur, met al zijn halfronde uitstulpingen, al die muurtorens en poorten, werkelijk in 1 enkel jaar heeft laten bouwen.
Wikipedia schrijft dat hij er 2 jaar over deed, maar in die tijd zou er ook nog een heel nieuw dorp bij het kasteel zijn gebouwd. Dat kasteel zelf had een voor die tijd revolutionair ontwerp, waarbij gebruik gemaakt werd van technieken die Richard waarschijnlijk tijdens zijn kruistocht heeft gezien. Zo heeft het, als één van de eerste burchten in Europa, mezenkauwen, dat zijn rijen werpgaten aan de bovenkant van torens en muren.
(Op YouTube staat een virtuelereconstructie van hoe Chateau Gaillard er in 1204 uitgezien zou kunnen hebben.)
Richard zelf dacht dat Gaillard onneembaar was, maar na zijn dood wist Filips het tamelijk gemakkelijk in te nemen. Zijn soldaten kropen door een latrine-afvoer naar binnen, openden de poort en staken de gebouwen binnen de muren in brand.
In de biografie, die Kate Norgate schreef over Richard, wordt het ene na het andere kasteel met de grond gelijk gemaakt. Dat gebeurde niet met Chateau Gaillard. Filips vond het waarschijnlijk handiger om het zelf te gebruiken. Pas in de 16e eeuw werd een poging gedaan om het kasteel te slopen. Zoals we nu kunnen zien is dat niet zo goed gelukt, er staat nog steeds een behoorlijk deel overeind.
Richard vierde de ingebruikneming van het kasteel door 3 gevangen genomen soldaten van de rots te gooien. Zo ging het zinloze geweld weer vrolijk verder. Als je het allemaal leest is het nogal kleinzielig. De ene koning verwoest een kasteel, dan doet de andere dat ook. De een plundert een stad, dan ook de ander. De ene steekt 12 soldaten van de tegenstander de ogen uit en jawel, de ander doet hetzelfde. Ze hadden zo nog tientallen jaren door kunnen gaan, maar gelukkig kwam Richard plotseling te overlijden.
We hebben al eerder gezien dat hij graag zelf meevocht in de voorste gelederen en daarbij niet zo voorzichtig was. Men zegt dat hij, bij een aanval op een van de havens in het Heilige Land, maar half geharnast, uit zijn boot in de branding sprong en woest met zijn zwaard zwaaiend het strand op stormde. Dat had slecht af kunnen lopen, maar de tegenstanders namen direct de benen, bij het zien van die roodharige wildeman en toen zijn soldaten hem eenmaal ingehaald hadden was de haven snel ingenomen.
Dat soort voorvallen zullen hem een gevoel van onoverwinnelijkheid gegeven hebben. Later bracht hij zichzelf vaker in gevaar. Zo ook bij de belegering van het kasteel van Châlus-Chabrol, ongeveer halverwege tussen Parijs en de Spaanse grens. De eigenaren hadden zich binnen de muren verschanst en de troepen van Richard hadden het kasteel omringd. Ongeduldig ging Richard er, weer met maar een gedeeltelijk harnas aan, zelf op uit om te proberen een van de verdedigers met zijn kruisboog te raken.
Vanaf de transen werd er teruggeschoten door een jonge knaap, die zichzelf beschermde met een braadpan. Richard werd in zijn schouder getroffen, volgens Kate Norgate met een van de kruisboogpijlen die zijn troepen eerder zelf afgeschoten hadden. De wond ging ontsteken en Richard voelde zijn einde naderen.
Het kasteel werd overmeesterd en de schutter naar hem toegebracht. De jongeman verklaarde dat hij de dood van zijn vader en twee broers had willen wreken, waarop Richard hem vergaf en hem wegzond met 100 shilling zakgeld. Volgens Wikipedia wordt er verteld dat de jongen later, door een aanvoerder van een van Richards huurlingenlegertjes, alsnog gegrepen werd. Hij zou levend zijn gevild en opgehangen.
Richard had nog tijd om zijn moeder te laten komen en stierf in haar armen, op 6 april 1199. Zijn gebalsemde hart werd begraven in de kathedraal van Rouen, zijn ingewanden op de plaats waar hij stierf – waar ze nog steeds worden bewaard in de slotkapel – en de rest, aan de voeten van zijn vaders graf, in de abdij van Fontevraud, nabij Chinon.
Richard liet geen wettelijke kinderen achter. Er is wel gesuggereerd dat Richard eigenlijk homoseksueel was, maar hij had wel een buitenechtelijke zoon, Filips van Cognac. Over deze Filips is niet veel bekend, hij wordt maar een enkele keer in officiële documenten genoemd. Wel duikt hij op, als fictief personage, in een toneelstuk van Shakespeare en in de film 'Princess of Thieves', uit 2001.
Men heeft ook beweerd dat Richard een relatie had gehad met de Franse koning Filips, wat het hele conflict tussen de twee zou terugbrengen tot een, uit de hand gelopen, ruzie tussen voormalige geliefden. Aan de andere kant zijn er verhalen dat Richard vrouwen met geweld tot seks zou hebben gedwongen en hij op veldtocht ook relaties met vrouwen onderhield. Omdat hij een paar maal te biecht ging en boete deed voor zijn zonden wordt ook wel gesuggereerd dat hij biseksueel zou zijn geweest. We zullen het waarschijnlijk nooit zeker weten en het doet er eigenlijk ook weinig toe.
Je zou kunnen denken dat hij zich zo woest en bloeddorstig gedroeg om, tegenover zichzelf en zijn omgeving, te bewijzen dat hij wel degelijk een echte man was. Maar het waren andere tijden. Een koning trok toen nog echt zelf te strijde. Tegenwoordig zitten machthebbers lekker aan het zwembad, met een dikke sigaar in hun hoofd en een 'secretaresse' op schoot, terwijl ergens ver weg, in hun opdracht, steden en dorpen worden gebombardeerd.
Dat is de vooruitgang. Je kunt je ook geen moderne wereldleider voorstellen met een harnas aan op een strijdros. Als was het idee om de staatshoofden zelf, in een onderling duel, hun conflicten uit te laten vechten zo gek nog niet. Dat zou een hoop slachtoffers schelen.
(Ps: Ik heb inmiddels de biografie die Kate Norgate schreef over Jan Zonder Land, de opvolger van Richard, ook gelezen. Heel boeiend ! Maar volgende week eerst maar eens wat andere zaken.)
